zachowanie

źródło: pixabay
Proszę Pani, a o co chodzi? – Rzecz o trudnościach z koncentracją uwagi
Coraz częściej można dostrzec dzieci, które mają problemy z koncentracją, ze skupieniem uwagi. Często występuje u nich niepokój ruchowy i werbalny.

 

Szkoła, klasa, lekcja … nauczyciel coś wyjaśnia, tłumaczy …
Wtem dobiega do jego uszu pytanie rzucone przez jakiegoś ucznia:
– Proszę pani, a o co chodzi?

Coraz częściej można dostrzec dzieci, które mają problemy z koncentracją, ze skupieniem uwagi. Często występuje u nich niepokój ruchowy i werbalny.
Zaburzenia koncentracji przejawiają się przede wszystkim na dwa sposoby:

  • nieustanne kierowanie uwagi na bodźce niezwiązane z głównym nurtem podjętej aktywności i często towarzysząca temu impulsywność,
  • „zamyślanie się” – sytuacja w której uwaga nie jest skierowana na żaden bodziec, przejawia się brakiem uwagi i zanikiem aktywności umysłowej.

Problemy z koncentracją stwarzają liczne trudności zarówno podczas zapamiętywania, uczenia się, jak i podczas przetwarzania informacji. Prawidłowo przebiegające procesy uwagi nie tylko ułatwiają zapamiętywanie materiału, ale mają także ogromny wpływ na rozumienie i przyswajanie nowych treści. Wyciszenie, rozładowanie napięć, spokój i odprężenie, koncentracja, uwaga i pamięć są nieodzowne dla umysłowego i fizycznego zdrowia.

Należy pamiętać, że dziecko 2-3 letnie może skoncentrować uwagę na 5-10 minut, 6-letnie -15-20 minut, zaś dziecko 7-8 letnie – 25-30 minut.
W przypadku trudności z koncentracją uwagi ważne jest, żeby dziecko kończyło daną działalność, czasem może to być z pomocą nauczyciela bądź rodzica.
Utrzymywaniu długotrwałego skupienia uwagi sprzyjają:

* pozytywne nastawienie – budowane może być przez autosugestie lub sugestie wyrażane przez osoby znaczące dla dziecka, np.:

  • Jesteś w porządku.
  • Dasz radę!
  • Masz wiele mocnych stron: jesteś świetny w …
  • Chwilowe trudności nie odbierają tobie szans na przyszły sukces.

* właściwa organizacja pracy:
– powinno się przeplatać zadania z różnych dziedzin aktywności, przedmiotów,
– podczas odrabiania lekcji na biurku powinny być tylko te rzeczy, które potrzebne są w danej chwili,
– ustalenie stałych godzin pracy i ich przestrzeganie,
– po określonym czasie intensywnej pracy-przerwa spędzona przyjemnie,

* właściwa ergonomia miejsca pracy – czego potrzebuje dziecko:
– dobrze przewietrzony pokój,
– wygodne ubranie,
– nie może przeszkadzać młodsze czy starsze rodzeństwo,
– bezwzględnie wyłączone radio, telewizor, komputer,
– opanowanie hałasów domowych na tyle, na ile to możliwe,

* zapobieganie utrudnieniom fizjologicznym:
– prawidłowe odżywianie
– odpowiednia ilość snu.

 

Oto wybrane, przykładowe ćwiczenia i zabawy, które mają wspólny cel: służą usprawnianiu koncentracji, uwagi i pamięci.

Ćwiczenia poprawiające koncentrację uwagi i zmniejszające napięcie mięśniowe:

  • zapamiętywanie obrazków
  • zapamiętywanie szczegółów na obrazku
  • zabawy typu: Co się zmieniło?
  • toczenie kulek z papieru podmuchem wydychanego powietrza
  • wyszukiwanie szczegółów, różnic na obrazkach
  • odtwarzanie z pamięci figur geometrycznych
  • powtarzanie ciągów liczb
  • stemplowanie na papierze
  • kopiowanie rysunków
  • obrysowywanie wzorów, szablonów
  • rysowanie lub malowanie na gazecie
  • rysowanie kredą na ciemnym papierze
  • kompozycje ze sznurka, kolorowych włóczek
  • wydzieranki
  • modelowanie z plasteliny
  • zabawy rozmaitymi masami plastycznymi (np. solna, balonowa, slime, piasek kinetyczny, piankolina)
  • słuchanie muzyki, zabawy rytmiczne, improwizacje ruchowe
  • rysowanie pod dyktando np. zgodnie z podanym kierunkiem
  • słuchanie opowiadań, różnych historyjek, reagowanie na różne sygnały: dźwiękowe, dotykowe, słuchowe, wzrokowe.

Zabawy na koncentrację uwagi:

Bum zamiast trzy
Podczas tej zabawy zabronione jest wymawianie słowa „trzy”.
Dzieci siedzą w kole i liczą po kolei, gdy wystąpi liczba trzy ( 3, 13, 23 …) ten, na kogo teraz przypadła kolej, musi zamiast tej liczby powiedzieć słowo „bum”.
Dla utrudnienia można zakazać wymawiania także wszystkich liczb, które dzielą się przez 3. I tak: 1,2, bum, 4, 5, bum, itd.
Można tę zabawę zastosować także do innych liczb.

Walizka
Pomoce: walizka, kufer lub inny symboliczny przedmiot.
Prowadzący bierze walizkę lub jakiś symboliczny przedmiot i mówi: „Wkładam do walizki ręcznik” i podaje go osobie po swojej lewej stronie. Sąsiad siedzący obok mówi: „Dodam mydło i teraz w walizce jest ręcznik i mydło”. Następny wymyśla kolejną rzecz i mówi: „Dołożę kurtkę i teraz w walizce jest ręcznik, mydło i kurtka”.
Zobaczymy czy po jednej rundzie zapamiętają dzieci co każde włożyło do walizki.

Ziemia, woda, powietrze
Pomoce: piłka.
Zaczynam zabawę i rzucam piłkę do jednego z uczestników, mówiąc: „woda”. Ta osoba musi wymienić zwierzę, które żyje w wodzie. Teraz ona może rzucać piłkę. Gdy zawoła „ziemia”, wtedy zapytany musi wymienić zwierze, które nie żyje w wodzie ani nie umie latać. Rzucając piłkę i wołając „powietrze”, dana osoba musi wymienić zwierzę, które potrafi latać.

Stukanie duchów
Pomoce: kubek, łyżeczka, chusta.
Jedno dziecko siedzi na środku i ma zawiązane oczy. Kolejne chodzi wkoło bez butów i dowolnie stuka ł łyżeczką w kubek. Zadaniem dziecka siedzącego w środku jest wskazanie kierunku, z którego dochodzi stukanie. Jeżeli właściwie wskaże kierunek, wówczas ono może stukać w kubek.
Może być bardzo dużo wariantów tej zabawy:
za niewidzącym graczem leży „kość” ( np. klucze). Ktoś z koła musi spróbować przy absolutnej ciszy zabrać „psu” tę „kość”. „Pies” woła „hau” i wskazuje kierunek z którego nadchodzi „złodziej”.

Złap się za ucho
Dzieci siedzą w kręgu, a nauczyciel opowiada interesującą historyjkę. Wszyscy uważnie słuchają. Jeżeli nauczyciel złapie się za ucho, każdy musi natychmiast stanąć w bezruchu. Dziecko, które nie zareagowało-kontynuuje historyjkę, albo daje jakiś fant.

Wewnętrzny zegar
Pomoce: stoper.
Nauczyciel trzyma w ręku stoper i podaje sygnał do startu. Kto myśli, że minęła minuta wstaje z miejsca. Nauczyciel podaje imię osoby , która najdokładniej wyliczyła czas.
Można skrócić do 30 sekund lub wydłużyć np. do 2 minut.

Zaśnij-obudź się
Pomoce: nożyczki, długopis, klucze.
Dzieci siedzą przy stołach (lub są podzielone na grupy). Dla każdej z tych grup zostaje ustalony czarodziejski dźwięk, po którym „śpiące dzieci będą się budziły”: wciskanie długopisu, brzęk kluczy, rozcinanie papieru nożyczkami, itp. Teraz dzieci kładą ramiona na stolikach i chowają w nich głowy. Oznacza to, że „zasnęły”. Gdy dana grupa usłyszy swój czarodziejski dźwięk budzi się i wykonuje wymyślony przez siebie ruch, albo tylko podnosi głowy.

Podaj swój ruch
Dzieci siadają w kręgu. Pierwsza osoba wstaje i wykonuje jakiś prosty ruch np. podskok. Kolejny uczestnik gry powtarza ten ruch i dodaje następny np. tupnięcie nogą. Kolejna osoba dodaje następny element. Gra odbywa się bez słów.
Jeśli ktoś opuści jakiś ruch lub się odezwie, wypada z gry.

Wąż ze słów
Pomoce: kartki i przybory do pisania.
Wszyscy mają przed sobą kartki oraz przybory do pisania i zaczynają równocześnie. Zabawa polega na tym, aby ustalonym czasie utworzyć jak najwięcej rzeczowników.
Może być wiele wariantów tej gry, np. pisanie wyrazów na dana literę, sylabę, pisanie przymiotników, czasowników, nazw roślin, zwierząt, itd.

Klaskanie
Pomoce: piłka.
Wszyscy stoją w kole, a w środku znajduje się jeden uczestnik z piłką, którą komuś rzuci. Łapiący musi bezpośrednio przed złapaniem piłki klasnąć w ręce. Gdy zapomni klasnąć nie może złapać piłki, gdy klaśnie za wcześnie, musi wyjść na środek.

WSKAZÓWKI PRAKTYCZNE
do pracy z dzieckiem mającym trudności z koncentracją uwagi

  • Podając polecenia, formułuj krótkie zdania, zawierające tylko jedną myśl, a następnie poproś dziecko, by powtórzyło to, co usłyszało.
  • Za każdym razem wydawaj tylko jedno polecenie.
  • Dostarczaj bodźców wzrokowych.
  • Poproś dziecko, aby wykonało jakąś czynność, najlepiej taką, którą można wykonać natychmiast, np. klaśnięcie w dłonie.
  • Powiedz trzy słowa, z których dwa będą takie same. Dziecko powinno natychmiast zauważyć to inne słowo. Można z czasem zwieszać liczbę słów.
  • Proste polecenia stopniowo coraz bardziej komplikuj.
  • Namów dziecko do robienia notatek podczas uczenia się materiału na pamięć, by wzrokowe i kinestetyczne sprzężenie zwrotne wzmocniły proces zapamiętywania (naucz je sporządzania „mapy myśli)
  • Poproś dziecko, by słuchało wypowiadanych sekwencji z zamkniętymi oczami. W ten sposób przekonasz się czy bodźce wzrokowe nie zakłócają słyszenia.
  • W pracy z dzieckiem wykorzystuj gry planszowe, puzzle, domino, scrabble, warcaby, szachy.
  • W domu dziecko z zaburzeniami koncentracji uwagi potrzebuje:
    – rutyny w zakresie codziennych obowiązków
    – regularności – wszystkie czynności powinno wykonywać regularnie o określonych porach każdego dnia
    – repetycji- musi mieć wciąż powtarzane instrukcje i informacje
    – konsekwencji.

KONKLUZJA:

  • Koncentracja to zdolność do skupienia się nad jedną specyficzną cechą w środowisku.
  • Głównymi cechami zaburzeń koncentracji uwagi są:
    – krótki czas koncentracji uwagi
    – podwyższony poziom aktywności
    – impulsywność
    – brak koordynacji
    – słaba pamięć krótkotrwała
    – nieustępliwość
    – kłopoty w relacjach z rówieśnikami
    – kłopoty ze snem
    – nadmierny lub osłabiony apetyt.
    Nie u wszystkich dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi występują wszystkie wymienione wyżej objawy.
  • Problemy z koncentracją prowadzą do roztargnienia, zdenerwowania, fantazjowania.
  • Główne cechy osobowości dziecka z zaburzeniami koncentracji uwagi to:
    – nieustępliwość
    – niskie poczucie własnej wartości
    – okresowo występująca depresja
    – niedojrzałe zachowanie.

* Zdolność do dłuższej koncentracji uwagi można poprawić dzięki:
– stworzeniu otoczenia, które nie będzie rozpraszało
– właściwej organizacji pracy
– stosowaniu wzmocnień pozytywnych.

Umiejętność skupiania uwagi, podobnie jak wszystkie zdolności umysłu powinna być poddawana treningowi.
Jadwiga Zioło

Bibliografia:
Borba M.: Koniec ze złym zachowaniem. Poznań 2005
Czajkowska I., Herda K.: Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole. Warszawa 1996
Fleming I., Jurgen F.: Zabawy na uspokojenie. Kielce 1999
Forzpańczyk A.: Koncentracja. Skuteczny trening skupiania uwagi. Warszawa 2015
Paszkiewicz A., Łobacz M.: Uczeń o specjalnych potrzebach wychowawczych w klasie szkolnej. Warszawa 2013
Prekop J. , Schweizer Ch.: Niespokojne dzieci. Poznań 2002
Serfontein G.: Twoje nadpobudliwe dziecko. Warszawa 1999
Telm H.: Relaks w nauczaniu. Warszawa 2002

Nauczycielu, pomóż sobie sam….. niestety

Od dawna pojawiają się opinie, że szkoła staje się coraz bardziej niewydolna wychowawczo. Głośno krytykuje się nauczycieli, zarzucając im bierność i nieudolność wychowawczą. Media lubują się w podawaniu skrajnych sytuacji z życia szkoły czy przykładów nieetycznych zachowań nauczycieli. A jeśli nie nauczycieli to uczniów, byleby było szokująco, głośno, z nazwiskami i w konkretnej miejscowości.

Co tak naprawdę musi się wydarzyć, aby dyskusja dotycząca wychowywania młodzieży przez szkołę przyjęła wreszcie właściwy, profesjonalny i — co najważniejsze — skuteczny kształt?