METODY, TECHNIKI I FORMY PRACY
Realizację treści i celów zawartych w podstawie programowej Wychowania do życia w rodzinie ułatwi wykorzystywanie w czasie lekcji różnych pomocy dydaktycznych, form, metod i technik pracy.
Metody aktywne stosowane w czasie prowadzenia przedmiotu wychowanie do życia w rodzinie stanowią podstawowe formy pracy ponieważ pobudzają zainteresowanie uczniów i angażują ich w czasie lekcji. Stwarzają możliwość przedstawiania i wyrażania przez uczniów własnych poglądów, uczą poszukiwania rozwiązań stawianych w czasie lekcji problemów, sprzyjają także współpracy grupowej. Lekcje tak prowadzone kształtują umiejętności komunikowania się, motywują uczniów do działań, ułatwiają przyswajanie wiedzy, wpływają na kształtowanie odpowiednich postaw.
Prowadząc zajęcia wychowania do życia w rodzinie nie należy rezygnować z metod tradycyjnych takich jak praca z tekstem, wykład, pogadanka. Jednak , by zajęcia pobudzały uczniów do aktywności, winny być prowadzone w sposób urozmaicony. Warto także wykorzystywać w czasie lekcji fragmenty filmu, tablice poglądowe, schematy i rysunki, które mogą ułatwić uczniom zrozumienie omawianych treści. Wsparciem dla nauczyciela wychowania do życia w rodzinie będzie Przewodnik, który zawiera opisy (scenariusze) lekcji wdż od klasy 4 do 8-mej.
WYKŁAD winien być starannie przygotowany przez nauczyciela. Wykład może poprzedzać pogadankę lub dyskusję. Powinien trwać ok. 5-10 minut.
Wykład należy prowadzić dynamicznie, z wykorzystaniem odpowiednich środków dydaktycznych, takich jak tablice poglądowe, plansze, fragmenty filmu itp. Zaletą wykładu jest możliwość przekazania całej klasie usystematyzowanej wiedzy. Tą metodą można realizować tematy dotyczące budowy układów rozrodczych, rozwoju prenatalnego, zmian okresu dojrzewania. W Przewodniku znajdują się dokładne opisy treści wykładów do wielu tematów.
ROZMOWA KIEROWANA daje uczniom szansę wypowiadania się w czasie wykładu prowadzonego przez nauczyciela, zwiększa też zaangażowanie uczniów w czasie lekcji. Może być formą wprowadzenia w temat, poprzedzać film, ćwiczenia indywidualne lub grupowe. Rozmowa kierowana może mieć charakter podsumowujący, omawiający poznane na lekcji treści i zagadnienia. Nauczyciel powinien przed lekcją przygotować pytania, które wykorzysta w czasie prowadzenia rozmowy z uczniami. Metoda tą można wykorzystać. przy realizowaniu tematu dotyczącego tradycji rodzinnych, roli rodziny w życiu człowieka, sposobów spędzania czasu wolnego, macierzyństwa i ojcostwa, chorób przenoszonych drogą płciową (AIDS).
POGADANKA to forma często zastępująca wykład. Nauczyciel winien zwracać uwagę by pytania zostały poprawnie sformułowane i logicznie wiązały się ze sobą. Pytania powinny mieć charakter problemowy, co sprzyja rozwijaniu u uczniów samodzielności. Tą metodą można wprowadzać tematy dotyczące zmian okresu dojrzewania czy praw dziecka. Pogadanka może mieć charakter podsumowujący np. w trakcie zajęć dotyczących budowy układów rozrodczych.
DYSKUSJA kształtuje umiejętność wymiany poglądów, wyrabia umiejętność aktywnego słuchania, uczy precyzowania wspólnego stanowiska grupy, pobudza uczniów do twórczego myślenia. Bardzo ważne jest jasne przedstawienie problemu przez nauczyciela oraz umożliwienie przygotowania się uczniów .do dyskusji. Nauczyciela winien zadbać o właściwą atmosferę w trakcie dyskusji, oraz kulturę wypowiedzi uczestników. Powinien także zwracać uwagę na czas wypowiedzi uczestników , by wszyscy zdążyli zabrać głos. Dyskusja może mieć charakter podsumowujący, np. w przypadku realizacji tematu dotyczącego różnic i podobieństw między chłopcami i dziewczętami. Oprócz dyskusji zaplanowanych przez nauczyciela może dochodzić do dyskusji spontanicznych, co świadczy o zaangażowaniu emocjonalnym uczniów.
METODY SYTUACYJNE polegają na analizie przykładowych sytuacji np. z listu, filmu, „historii z życia”. Zadaniem uczniów jest rozwiązanie problemu, podjęcie decyzji lub ocena sytuacji. Jest to metoda ściśle związana z praktyką. Stanowi dobry trening w podejmowaniu decyzji przez zastosowanie wiedzy, doświadczenia i logicznego myślenia w odniesieniu do konkretnej sytuacji. Metody sytuacyjne uczą diagnozowania i oceny sytuacji, umożliwiają wypracowanie nowych koncepcji a także współpracy i komunikowania się. Metody sytuacyjne można wykorzystać w czasie lekcji dotyczących sposobów rozwiązywania konfliktów, płciowości, prawa człowieka do intymności, zachowań agresywnych, praw dziecka, asertwności.
ODGRYWANIE RÓL umożliwia uczenie się przez udział w sytuacjach wyobrażonych. Jest to metoda aktywizująca uczniów w czasie lekcji. Wchodzenie w role pozwala zbliżyć się do świata drugiego człowieka, zrozumieć jego przeżycia, intencje, uczucia. Może pomóc w uświadomieniu sobie, że są sytuacje, w których warto zmienić swoje zachowanie. . Odgrywanie ról jest doskonałym ćwiczeniem sytuacji życiowych „na niby”, a więc w warunkach bezpiecznych dla dziecka. Odgrywanie ról ćwiczy umiejętność negocjowania, rozwija zdolność empatii, umożliwia odbiór wrażeń i emocji zarówno uczestnikom jak i obserwatorom. Metodę tę można zastosować w treningu zachowań asertywnych, przy omawianiu praw dziecka, ROZWIĄZYWANIA KONFLIKTÓW, lekcji dotyczących koleżeństwa i przyjaźni.
„BURZA MÓZGÓW” umożliwia szybkie zgromadzenie różnych pomysłów. Sprzyja też kompleksowemu spojrzeniu na dany problem (temat), pozwala na wybór i opracowanie najlepszego rozwiązania, aktywizuje uczniów. Rolą nauczyciela jest zwrócenie uwagi , by żaden z pomysłów nie był krytykowany, wyśmiewany czy oceniany przez innych. Tą metodą można rozpocząć lekcję dotyczącą roli rodziny w życiu człowieka, relacji w rodzinie, koleżeństwa i przyjaźni.
ŁAŃCUCH SKOJARZEŃ wyzwala szybkie, spontaniczne myślenie dając możliwość wyboru różnorodnych pojęć, rozwiązań i pomysłów kojarzących się z hasłem podanym przez nauczyciela. Pozwala wykorzystać doświadczenie lub zdobytą wiedzę, stymuluje aktywność uczniów. Może być jednym ze sposobów wprowadzenia w temat np. rodziny, koleżeństwa i przyjaźni, form wypoczynku.
ZDANIA NIEDOKOŃCZONE to jeden ze sposobów pracy indywidualnej w czasie lekcji. Uczniowie mogą otrzymać takie same lub różne zestawy zdań niedokończonych. Przedstawienie klasie swojej wypowiedzi powinno być dobrowolne, szczególnie w przypadku treści osobistych. Metoda ta może być formą sprawdzenia wiadomości, np. dotyczących budowy i roli układów rozrodczych. Zdania niedokończone ułatwiają uczniom wyciąganie wniosków, zmuszają do refleksji np. przy realizacji tematów związanych z relacjami w rodzinie, higieną osobistą.
KRZYŻÓWKI, ĆWICZENIA, SCHEMATY, RYSUNKI wymagają starannego opracowania przez nauczyciela; mogą stanowić formę pracy indywidualnej lub zespołowej. Proponujemy Zeszyty dla ucznia: Moje dorastanie IV klasa, Moje dorastanie V klasa, Moje dorastanie VI klasa, Moje dorastanie VII klasa, Moje dorastanie VIII klasa. Wykorzystanie ich umożliwia nauczycielowi sprawdzanie wiadomości w sposób niekonwencjonalny, zaś uczniom – uporządkowanie lub podsumowanie zdobytych informacji. Ponadto pomagają rozwijać umiejętność analizy, logicznego myślenia i wnioskowania, a także rozbudzają myślenie abstrakcyjne.
Podczas zajęć wychowania do życia w rodzinie często można stosować FORMĘ PRACY W GRUPACH. Podzielenie klasy na mniejsze zespoły ułatwia grupie sprecyzowanie stanowiska w danej sprawie. Podczas lekcji uczniowie mogą tworzyć różne typy grup:
– dobierając się dobrowolnie, lub
– na zasadzie losowego przypadku.
Praca w grupie daje szansę na stworzenie dobrej atmosfery, gdyż kształtuje umiejętność komunikowania się, motywuje uczniów do większego wysiłku, daje poczucie bezpieczeństwa oraz możliwość wykazania się także uczniom nieśmiałym. Taka forma pracy pozwala uczyć się od siebie nawzajem przez obserwację działań kolegów oraz wymianę poglądów. Praca w grupach może poprzedzać dyskusję . Po wypracowaniu wspólnego stanowiska liderzy grup przedstawiają wnioski na forum klasy.
Wydaje się, że brak tradycyjnych ocen podsumowujących pracę na lekcjach może działać na uczniów demobilizująco. Zatem – wobec specyfiki przedmiotu (określona tematyka zajęć, emocjonalny stosunek uczniów do pewnych zagadnień, brak tradycyjnych podręczników) – przechylenie szali na korzyść metod aktywnych jest konieczne.
Na zakończenie niektórych zajęć warto opracować krótkie testy sprawdzające stopień osiągnięcia celów zamierzonych przez nauczyciela. Można w tym celu wykorzystać krzyżówkę lub metodę zdań niedokończonych. Może to być również opis sytuacji problemowej, na podstawie której uczeń będzie musiał podjąć odpowiednią decyzję, zająć określone stanowisko, dokonać wyboru.
Ważne jest bieżące motywowanie do aktywności na zajęciach przez ocenianie kształtujące, tzn. podczas nauczania. Takie ocenianie nie służy wartościowaniu pracy ucznia, lecz decydowaniu o tym, jak ma przebiegać proces dydaktyczny.
