Konflikty są obecna w życiu każdego człowieka bez wyjątku, w tym także i ucznia. Nie da się od nich uciec, lecz trzeba umieć je rozwiązywać. Jest to szczególnie ważna umiejętność już w szkole podstawowej, gdzie dziecko ma do czynienia z jednej strony z rówieśnikami, z drugiej z rodzicami i nauczycielami. W tym okresie wśród uczniów bardzo często dochodzi do sytuacji konfliktowych. Można je zaliczyć do tzw. „codzienności szkolnej”. Dlatego ze względu na tak dużą skale tego zjawiska należy młodych ludzi uświadamiać czym są konflikty, a także uczyć kreatywnego i twórczego ich rozwiązywania. Im szybciej dziecko nauczy się radzić z sytuacjami konfliktowymi, tym łatwiej będzie mu żyć wśród rówieśników. Poza tym wczesne wdrażanie dzieci do rozwiązywania konfliktów zapobiega sytuacjom, w których niewielki konflikt przeradza się w zaciętą walkę pomiędzy uczniami.

By konflikty zrozumieć i potrafić je rozwiązywać należy w pierwszej kolejności zdać sobie sprawę czym w ogóle jest konflikt. Wg słownikowej definicji konflikt to sytuacja przeciwstawnych obowiązków, tendencji, motywów, działań, zamierzeń jednego człowieka albo dwóch lub więcej ludzi, a także grup społecznych, klas, narodów od chwili, gdy zostanie ona przez nich uświadomiona.[1]Konflikt odnosi się do takich sytuacji, które wiążą się z niezgodnością poglądów na daną sprawę, sporem o wartości, sprzecznością interesów czy różnicą dotyczącą sposobów działania. Konflikt oznacza również rozbieżność interesów lub przekonanie, że dane aspiracje jego stron nie mogą być jednoznacznie osiągnięte.[2]

Wyróżnia się 4 rodzaje konfliktów, które spotykamy w życiu społecznym:

• konflikty indywidualne,

• konflikty interpersonalne,

• konflikty międzygrupowe,

• konflikty międzyorganizacyjne.[3]

Konflikty indywidualne to takie, w które człowiek popada sam ze sobą. Mogą przejawiać się w trzech formach:

a) gdy człowiek jest zmuszony dokonywać wyboru z dwu pożądanych sytuacji,

b) gdy człowiek musi dokonać wyboru pomiędzy sytuacjami przykrymi,

c) gdy człowiek popada w konflikt sam ze sobą, ponieważ sytuacja, która zaistniała jest z jednej strony przyjemna, atrakcyjna i pożądana a z drugiej powoduje ona określoną przykrość

Konflikty interpersonalne występują w bezpośrednich kontaktach między ludźmi, którzy mają wzajemny wpływ na osiąganie przez siebie swoich własnych celów i często powstają w wyniku odmiennego podejścia do pełnienia ról zarówno społecznych jak i zawodowych.Konflikty międzygrupowe występują wśród grup społecznych lub zawodowych, które funkcjonują w ramach jednej instytucji bądź organizacji (np. konflikt nauczyciele- uczniowie). Konflikty międzyorganizacyjne polegają na konkurowaniu i rywalizacji organizacji gospodarczych oraz organizacji nie nastawionych na zysk np. pozarządowych organizacji pomocowych.[4]

Klaus W. Vopel wyróżnia 7 głównych przyczyn konfliktów, jakie występują między ludźmi. Pierwszym z nich jest ograniczenie swobody człowieka. Wówczas osoba czuje się kontrolowana, zawładnięta, wykorzystywana, manipulowana. Drugą przyczyną jest ograniczenie przestrzeni postępowania. Wtedy człowiek czuje się sparaliżowany, osłabiony, nie zdolny do niczego, złapany w pułapkę i oszukany. Kolejny czynnik, wywołujący sytuację konfliktową to ograniczenie możliwości człowieka. Osobnik czuje się oszukany, okradziony, opuszczony, i odizolowany. Konflikty wywoływane są również przez ograniczanie poczucia własnej godności. Strona czuje się pogardzona, poniżona, obrażona, ośmieszona. Piątym czynnikiem, powodującym konflikty jest ograniczenie skuteczności człowieka. W takiej sytuacji odczuwa się wprowadzenie w błąd, pozostawienie samemu sobie, zablokowanie. Ograniczenie bezpieczeństwa to również jedna z przyczyn konfliktów. Osoba wówczas ma poczucie zawstydzenia, wyeksponowania, zagrożenia, presji. Ostatnim czynnikiem jest ograniczenie fizycznej integralności. Człowiek ma wtedy wrażenie, że jest atakowany, zraniony, przytłoczony.[5]

Konflikty mogą przyjmować charakter zarówno destruktywny jak i konstruktywny. Konflikty konstruktywne są realistyczne, co oznacza, że skupiają się na rzeczywistych problemach. Problemy te mogą być rozwiązane przez strony zaangażowane, podczas gdy konflikty destruktywne są nierealistyczne, a więc są w znacznej mierze demonstracją ą agresji, która ma na celu pokonanie drugiej strony. W konflikcie konstruktywnym postawy i zachowania są plastyczne, podczas gdy w destruktywnym cechuje je sztywność. Dodatkowo sposób rozwiązania konfliktu konstruktywnego polega na tym, iż wszystkie zaangażowane w niego strony mogą realizować część swoich celów, natomiast konflikt destruktywny niesie ze sobą całkowite zwycięstwo jednej strony i porażkę innych. Konflikt konstruktywny ma miejsce wtedy, gdy strony chcą wspólnymi siłami „rozpracować” dzielące je rozbieżności, a nie ignorować je lub trwać przy swoim.[6]

Każdy konflikt można podzielić na 5 głównych etapów. Są to:

1. stadium utajenia (występuje przyczyna, która może wywołać konflikt w najbliższej przyszłości, jednak nie ma oznak konfliktu, pojawia się złe samopoczucie),

2. stadium dostrzeżenia (ujawniają się rozbieżności, które mogą być źródłem różnego rodzaju przeszkód dla poszczególnych osób),

3. stadium odczuwania (pojawiają się emocje, sygnały frustracji wyrażane są na zewnątrz, zaczynają się pojawiać we wzajemnych stosunkach pomiędzy poszczególnymi osobami w sferze werbalnej i niewerbalnej, , następuje rozładowanie napięcia),

4. stadium demonstrowania (pojawiają się otwarte sygnały agresywne, takie jak gniew, wroga postawa wobec innych, zerwanie współpracy),

5. stadium „po bitwie” (konflikt zostaje rozwiązany lub stłumiony, następuje przyznanie słuszności jednej ze stron).[7]

Wielu ludzi, gdy znajdzie się w sytuacji konfliktowej, ma skłonność do zachowania się w określony sposób. Są osoby, które chcą zniszczyć drugą stronę, inne mają predyspozycję do uległości, są takie, które chcą daną sytuację wygrać dla siebie i są również takie, które dążą do ugody. Ogólnie wyodrębnić można cztery główne podejścia do konfliktu, zwane również strategiami. Są to:

– wygrać-wygrać: strony uważają, że można w sytuacji konfliktowej znaleźć takie rozwiązania, które pozwolą na zdobycie korzyści satysfakcjonujących obie strony,

– wygrać-przegrać: jedna strona usiłuje wykorzystać drugą, chce zwyciężyć, a to z kolei wiąże się z niepowodzeniem drugiej strony,

– przegrać-wygrać: jest to strategia manipulacyjna, która polega na tym, iż jedna strona usiłuje przegrać spór z jakichkolwiek powodów, często ta technika nazywana jest podkładaniem się, ponieważ strona ta celowo pozwala drugiej stronie w tej grze zwyciężyć po to, by zyskać jej przychylność i wykorzystać ją w innej grze, która ma większe znaczenie,

-przegrać-przegrać: strategia psa ogrodnika- obie strony zamierzają pognębić konkurenta za wszelką cenę, nawet gdy wiąże się to z przegraną wszystkich uczestników konfliktu,

Każda z wyżej wymienionych strategii może być praktykowana w rozlicznych okolicznościach. Jednak ze społecznego punktu widzenia najbardziej wydajna jest strategia wygrać-wygrać. [8]

Aby rozwiązać zaistniały konflikt, należy zreorganizować sytuację i relację w taki sposób, by rozwiązania wypracowane przez obie ze stron były trwałe i by można było wprowadzić do nich ulepszenia. Istotne jest to, że konflikt należy przekształcać w sposób trwały. Aby to uzyskać, proces rozwiązywania konfliktu i jego rezultat muszą dotyczyć zasadniczych ludzkich potrzeb rozwoju i zadowolenia.[9] Chcąc rozwiązać konflikt, należy przejść przez następujące etapy:

1. Dostrzeganie konfliktu: w fazie tej człowiek dostrzega konflikt, czyli uświadamia sobie, że wiedza, którą posiada jest wystarczająca do osiągnięcia planowanych celów.

2. Analiza sytuacji konfliktowej: na tym etapie człowiek rozpatruje informacje zawarte w sytuacji początkowej oraz cel, który chce uzyskać. Bada jakie są dysonanse między tym co jest dane, a tym co jest pożądane.

3. Wytwarzanie pomysłów rozwiązania: w fazie tej człowiek wytwarza nowe informacje, które są niezbędne do rozwiązania konfliktu. Wszystkie twory myślenia produktywnego nazywane są pomysłami rozwiązania. Wytworzenie pomysłów jest ważnym etapem procesu rozwiązywania konfliktów.

4. Weryfikacja pomysłów rozwiązania (ocena lub kontrola pomysłów): celem tej fazy, jest sprawdzenie wartości wysuniętych pomysłów. W wyniku weryfikacji osoba albo przyjmuje pomysł jako rozwiązanie, albo też go odrzuca.

5. Powrót do faz poprzednich: faza ta ma odmienny charakter niż dotychczas wspomniane. Osoba może w każdym etapie rozwiązywania konfliktów powrócić do fazy poprzedniej. Główną przyczyną cofania się do poprzednich etapów są niepowodzenia w fazach następnych.[10] Wyróżnić można również kilka podstawowych sposobów radzenia sobie w sytuacjach konfliktowych. Propozycje te przedstawiają się następująco:

• wysłuchuj wszystkich pomysłów,

• podawaj fakty, informacje, przypuszczenia,

• pytaj o wyjaśnienia,

• szczegółowo wyjaśniaj stanowiska i pomysły,

• twórz rozwiązania alternatywne,

• wyjaśniaj opozycyjne pomysły,

• poszukuj nowych informacji,

• kwestionuj opozycyjne pomysły i stanowiska,

• odnajduj mocne strony w argumentach oponenta.[11]

Przydatną techniką, ułatwiającą rozwiązywanie konfliktów jest mediacja. Jest to technika rozwiązywania konfliktów międzyludzkich zapewniająca neutralne forum, na którym wszystkie strony konfliktu otrzymują pomoc w odnalezieniu zadowalającego rozwiązania powstałego między nimi problemu. Mediacja zawsze oznacza uczestniczenie obu stron w konflikcie. Może być ona prowadzona wyłącznie przez osobę akceptowaną przez obie strony konfliktu.[12]

Wyróżnić możemy następujące etapy mediacji:

1) Rozpoczęcie mediacji,

2) Definicja konfliktu,

3) Negocjacje,

4) Osiąganie porozumienia,

5) Zawieranie porozumienia.[13]

Barbara Rajda

BIBLIOGRAFIA:

1. Fiaher R. J.: Konflikt międzygrupowy, [w:] Deutsch M., Coleman P. T. (red.): Rozwiązywanie konfliktów- teoria i praktyka. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005

2. Folger J. P., Poole M. S., Stutman R. K.: Konflikt i interakcja, [w:] J. Stewart (red.): Mosty zamiast murów. O komunikowaniu się między ludźmi. PWN, Warszawa 2000

3. Kozielecki J.: Rozwiązywanie problemów. PZWS, Warszawa 1969

4. Nocuń A., Szmagalski J.: Podstawowe umiejętności w pracy socjalnej i ich kształcenie. Porozumiewanie się, rozwiązywanie problemów i konfliktów. BPS, Katowice 1998

5. Szewczuk W.: Słownik psychologiczny. Wiedza Powszechna, Warszawa 1997

6. Vopel K.: Kreatywne rozwiązywanie konfliktów. JEDNOŚĆ, Kielce 2003

[1]W. Szewczuk: Słownik psychologiczny. Wiedza Powszechna, Warszawa 1997, s. 128.

[2]A. Nocuń, J. Szmagalski: Podstawowe umiejętności w pracy socjalnej i ich kształcenie. Porozumiewanie się, rozwiązywanie problemów i konfliktów. BPS, Katowice 1998, s. 112.

[3]Tamże

[4]Tamże, s. 112.

[5]K. Vopel: Kreatywne rozwiązywanie konfliktów. JEDNOŚĆ, Kielce 2003, s. 25.

[6]J. P. Folger, M.S. Poole, R. K. Stutman: Konflikt i interakcja, [w:] J. Stewart (red.): Mosty zamiast murów. O komunikowaniu się między ludźmi. PWN, Warszawa 2000, s. 491.

[7]A. Nocuń, J. Szmagalski: Podstawowe umiejętności…., cyt. wyd., 129.

[8]Tamże, s 123-124.

[9]R. J. Fiaher: Konflikt międzygrupowy, [w:] M. Deutsch, P. T. Coleman (red.): Rozwiązywanie konfliktów- teoria i praktyka. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005, s. 179.

[10]J. Kozielecki: Rozwiązywanie problemów. PZWS, Warszawa 1969, s. 25.

[11]A. Nocuń, J. Szmagalski: Podstawowe umiejętności…., cyt. wyd., s. 130.

[12]Tamże, s.175.

[13]Tamże, s. 183-184.